Associaties bij het kunstwerk Water

Hier gaat het blijkbaar niet om de pure schoonheid van de eerste waarneming, hoe troostrijk ook, in deze tijd. Het wandkleed heeft een tweede werkelijkheid: waarom die mooie vrouw onder water, die even mijn kijkplezier verstoort? Je moet goed kijken om haar te zien.

In musea weet men dat bezoekers gemiddeld zeven seconden naar een kunstwerk kijken. In die korte tijd ervaar je weinig en beleef je niets. In onze training De verborgen kracht van verwondering en verbeelding oefenen we daarom in kijken.

Terug naar het verrassende wandkleed. Bij het waarnemen van de vrouw komt onmiddellijk, nog vóór het denken, een beroemd schilderij in mij op. Ik zie het voor me, maar kan niet op de naam van de kunstenaar komen. Ik stuur een afdruk van het wandkleed naar classicus en auteur van Bewogen woorden Manfred Horstmanshoff met de vraag aan welke schilder dit werk hem doet denken. Heerlijk is het dat er dan een stroom van associaties op gang komt.

“Wat een boeiende vraag! Ik kijk graag mee en denk hardop. Het leuke is dat in gevallen als dit HET antwoord niet te geven is. Intertekstualiteit, het naast elkaar bestaan van niet alleen teksten, maar ook beelden – en ongetwijfeld ook andere zintuigelijke ervaringen – is een spel zonder grenzen. Je kunt je afvragen wat de kunstenaar heeft bedoeld (‘meaning’), maar even goed wat het kunstwerk voor de beschouwer betekent (’significance’). Zodra het kunstwerk, of dat nu een tekst is, een beeld of een muziekstuk, de schrijftafel of het atelier van de kunstenaar heeft verlaten, verliest zij/hij er de zeggenschap over. Dan is het woord aan de beschouwer. In het Latijn: ‘Habent sua fata libelli.’ Ofwel: ‘Boeken hebben hun eigen lotgevallen.’ Hetzelfde geldt voor schilderijen en andere kunstwerken.

Mijn eerste associatie was met het verhaal van Narcissus, dat je ongetwijfeld kent. En ik denk ook aan het schilderij van Waterhouse, aan Hylas met de nimfen.

John William Waterhouse - Hylas met de nimfen (1896)
Lees meer over dit schilderij op Wikipedia »

Tegelijkertijd moet ik denken aan Ophelia in Shakespeares Hamlet, zoals geschilderd door John Everett Millais."

John Everett Millais - Ophelia (1851-1852) (detail)
Lees meer over dit schilderij op Wikipedia »

En zo stroomden de associaties binnen. Het wandkleed blijkt een rijke bron van inspiratie.

Ten slotte nog even terug naar Hans Alma. Welke wisselwerking ervaart zij? Zij spreekt over harmonie en verbinding met de natuur, waaruit we iets van onszelf kunnen ontdekken: “Al reflecterend ontstond er bij mij een gevoel van harmonie. Ik denk dat we vanuit de verbinding met de natuur iets van onszelf kunnen ontdekken, wat je innerlijke wijsheid zou kunnen noemen. We zien onszelf als mens apart van de natuur, maar als we die verbinding kunnen herstellen, kunnen we toegang krijgen tot andere vormen van begrijpen en kennen van de wereld dan alleen via het intellect. We moeten ons inzetten voor een heel andere relatie met andere levensvormen en de natuur. Dat is het overheersende gevoel dat ik erbij heb.”